Η κρίση απαιτεί αλλαγή οικονομικού παραδείγματος

Η Ευρώπη συνεχίζει στο έλεος της κρίσης που, ουσιαστικά, αποτελεί κρίση «οικονομικής ανάπτυξης». Οι οικονομολόγοι εργάζονται πυρετωδώς στο πεδίο της κατάθεσης προτάσεων στους πολιτικούς οι οποίοι, με τη σειρά τους, καλούνται να τις μεταφράσουν σε πολιτικές τόνωσης της «ανάπτυξης», θέσεων εργασίας και, κατ’ακολουθία, ευημερίας. Κανείς τους όμως δεν λαμβάνει υπόψη ότι η «ανάπτυξη» στηρίχθηκε πάντα στην πρακτική της άγριας εκμετάλλευσης των πόρων, σε μια καταστροφική, μη βιώσιμη, πρακτική για ένα κόσμο εκθετικής δημογραφικής αύξησης και περιορισμένων πόρων. Γεννήθηκε έτσι η οπτική μιας άλλης οικονομίας, πέραν του αδιέξοδου πια δόγματος «εργασία-κεφάλαιο» και της καταστροφικής, παρωχημένης, έννοιας της οικονομικής ανάπτυξης…

--------------------------------------------

Ποια τα αίτια της ανικανότητας των πολιτικών των δυτικών χωρών να χαράξουν δρόμους επίλυσης των μεγάλων προβλημάτων της κοινωνικής ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής ισορροπίας; Για ποιο λόγο το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών γίνεται, επικίνδυνα, ολοένα και μεγαλύτερο;

H απάντηση δεν μπορεί να ανιχνευθεί παρά μόνο στην ανάλυση του ισχύοντος παραδείγματος πολιτικής και διαχείρισης των πόρων, ενός παρωχημένου παραδείγματος δύο αιώνων που τείνει πλέον στη δύση του. Πρόκειται για ένα παράδειγμα που εδράζει το ιδεολογικό του δόγμα στο διώνυμο «κεφάλαιο-εργασία», με το κεφάλαιο ως το μόνο ικανό να παραχθεί, σε όλες τις μορφές του, από την ανθρώπινη επιχειρηματικότητα.

Η αλλαγή προσέγγισης που επέβαλε η καλπάζουσα οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση των τελευταίων δεκαετιών – ή και το οικολογικό ζήτημα αν θέλουμε – έφερε στο προσκήνιο μία άλλη πολιτική, μίας άλλης οικονομίας, ενός δόγματος βασισμένου στο τριώνυμο «εργασία-«φυσικό κεφάλαιο»-«κεφάλαιο παραγόμενο από τον άνθρωπο». Ως «φυσικό κεφάλαιο» ορίστηκε το σύνολο των φυσικών συστημάτων – θάλασσες και ποτάμια, βουνά και λίμνες, δάση, χλωρίδα, πανίδα και χώρος – τα αγροτικά προιόντα, τα προιόντα αλιείας και συλλογής, αλλά και το σύνολο της πολιτισμικής κληρονομιάς. Γεννήθηκε έτσι η οπτική της αειφόρου βιωσιμότητας και, κατά συνέπεια, των οικολογικών οικονομικών.

Οι πολιτικές σε αυτή την κατεύθυνση συνεπάγονται υποχρεωτικά την «εκ βάθρων» επαναδιατύπωση του συνόλου των ιδεολογικών και οικονομικών πτυχών των συμβατικών πολιτικών, σε όλες τις κλίμακες, με απαρχή τις πολιτικές σε επίπεδο συνοικίας και κατάληξη τις πολιτικές σε διεθνές επίπεδο. Και αυτό, γιατί μόνο η βαθιά κατανόηση σε μικρή κλίμακα αυτής, της άλλης, αντίληψης της ζωής επιτρέπει την δημιουργία των προυποθέσεων συγκρότησης μιας συνεπούς, αειφόρου, διεθνούς πολιτικής στο μέλλον. «Δύο είναι οι αρχές της αειφόρου βιωσιμότητας στις οποίες οφείλει να στηρίζεται η διαχείριση των πόρων», έγραφε ο Χέρμαν Ντέιλυ… «Σύμφωνα με την πρώτη, ο ρυθμός και η ταχύτητα λήψης των πόρων οφείλουν να ισούται με εκείνη της ανανέωσης τους. Σύμφωνα με την δεύτερη, ο ρυθμός και η ταχύτητα παραγωγής αποβλήτων οφείλει να ισούται με την φυσική ικανότητα απορρόφησης τους από τα οικοσυστήματα στα οποία διοχετεύονται. Η ικανότητα ανανέωσης και η ικανότητα απορρόφησης των πόρων συνοψίζονται ως «φυσικό κεφάλαιο» ενώ η αδυναμία διατήρησης αυτών των χαρακτηριστικών οφείλει να θεωρείται ως κατανάλωση του «κεφαλαίου» και, επομένως, ως μη βιωσιμότητα.»

Για να σκιαγραφήσει την πολυπλοκότητα των πολιτικών της αειφόρου βιωσιμότητας και της οικολογικής πολυπλοκότητας, που της αποτελεί έναυσμα και αναφορά, ο Ντέιλυ συνεχίζει: «Υπάρχουν δύο τρόποι διατήρησης ακέραιου του «φυσικού κεφαλαίου». Ο πρώτος έγκειται στη διατήρηση, σταθερού, του αθροίσματος «φυσικού κεφαλαίου» και κεφαλαίου παραγόμενου από την ανθρώπινη εργασία, ενώ ο δεύτερος στην διατήρηση, σταθερού, του καθένα ξεχωριστά.

- Ο πρώτος είναι λογικός εάν θεωρηθεί ότι αμφότεροι οι τύποι «κεφαλαίου» είναι αντικαταστάσιμοι ο ένας από τον άλλο. Σε αυτή την περίπτωση είναι απόλυτα αποδεκτό το πλιάτσικο του «φυσικού κεφαλαίου» εφόσον παράγεται από τον άνθρωπο «κεφάλαιο» ισοδύναμης αξίας.

- Ο δεύτερος τρόπος είναι λογικός εάν θεωρηθεί ότι το «φυσικό κεφάλαιο» και το «κεφάλαιο» που παράγει ο άνθρωπος είναι συμπληρωματικά. Σε αυτή την περίπτωση και τα δύο μέρη θα πρέπει να διατηρηθούν ακέραια – είτε χωριστά είτε από κοινού με σταθερές αναλογίες – καθόσον η παραγωγή του ενός εξαρτάται από την διαθεσιμότητα του άλλου.

Η υιοθέτηση του πρώτου τρόπου συνθέτει την επονομαζόμενη και «ασθενή βιωσιμότητα» ενώ του δεύτερου την επονομαζόμενη «ισχυρή βιωσιμότητα...»

Bιώνουμε σήμερα τη μετάβαση από μια οικονομία «άδειου κόσμου» σε μια οικονομία ενός «γεμάτου κόσμου»… Σε αυτή τη φάση ο μόνος δυνατός δρόμος προς την αειφορία δεν μπορεί παρά να χαραχτεί μέσω της επένδυσης στους πόρους που τείνουν σε έλλειψη, με λίγα λόγια στον περιοριστικό παράγοντα. Αειφορεία σημαίνει επένδυση σε φυσικό κεφάλαιο και σε επιστημονική έρευνα γύρω από τους βιο-γεωχημικούς κύκλους που αποτελούν τη βάση της βιωσιμότητας της βιόσφαιρας.