Δημαγωγία

του Γιώργου Δημητρίου*

- «Δημαγωγία είναι η ικανότητα, να επενδύεις τις μικρότερες ιδέες με τα πιο παχιά λόγια» - Αβραάμ Λίνκολν

- «Το μυστικό του δημαγωγού είναι να φαίνεται τόσο κουτός όσο κι οι ακροατές του, ώστε να νομίζουν πως είναι τόσο έξυπνοι όσο κι εκείνος»  - Καρλ Κράους

Σαν πολιτική πρακτική και τεχνική, η δημαγωγία στοχεύει στην διασφάλιση της λαϊκής συναίνεσης υποκρινόμενη συμπαράσταση στην δυσαρέσκεια και στις πλέον ανορθολογικές διεκδικήσεις της πλειοψηφίας, παράλληλα με την ψευδή εντύπωση αγώνα για να τους δοθεί μια θετική απάντηση. Ο δημαγωγός στηρίζεται σε ανορθολογικά συναισθήματα και σε υπολανθάνουσες κοινωνικές ανάγκες, για να τροφοδοτήσει φόβο και μίσος για τον πολιτικό αντίπαλο ή και για μειονότητες που χρησιμοποιούνται σαν «αποδιοπομπαίος τράγος».

Η δημαγωγία συνιστά καταλυτικό παράγοντα εκφυλισμού της δημοκρατίας που καταλήγει, αναπόφευκτα, στην τυραννία. Για τον Κάρλος Αρτούρο Τόρες, κριτικό της δημαγωγίας και της «τυραννίας της μάζας» «υπάρχουν προσωπικότητες που, από την φύση τους, τείνουν να καθοδηγούν τις μάζες στην κατεύθυνση συγκρούσεων, προσωπικότητες που ενσαρκώνουν τις προκαταλήψεις και τις δεισιδαιμονίες της δημοκρατίας… Είναι οι δημαγωγοί που παίρνουν την σάρκα και τα οστά της δημαγωγίας… Δημαγωγία είναι η φαινομενική σύμμαχος της δημοκρατίας και ο πρόδηλος εχθρός της… Είναι η υπερβολή της αρχής που έρχεται να ακυρώσει την αρχή την ίδια…».

Ο δημαγωγός είναι το δηλητηριώδες φρούτο της δημοκρατίας. Μέσω της τεχνικής του συγκεντρώνει στα χέρια του υπερεξουσίες. Πηγή της δύναμης του είναι πάντοτε η μάζα ως ο αποκλειστικός, νομιμοποιημένος, κυρίαρχος. Η μάζα που κολακεύεται και σαγηνεύεται δίνει στον δημαγωγό εξουσίες που τον κάνουν συχνά ισχυρότερο των νόμων.

Τα βασικά εμπόδια στην άνοδο και στο θρίαμβο του δημαγωγού είναι οι νόμοι και ο υπεύθυνος, ενσυνείδητος, πολίτης. «Όπου κυριαρχεί η δημοκρατία στο πλαίσιο του νόμου», σημείωνε ο Αντρέα Μπόκι, «δεν υπάρχει χώρος για τον δημαγωγό γιατί ο νόμος κυβερνά από όλες τις σκοπιές και μόνο οι καλύτεροι καταλαμβάνουν τις προεξέχουσες θέσεις».

Πέραν της κλινικής εχθρότητας που τρέφει για τον νόμο και τον υπεύθυνο, ενσυνείδητο, πολίτη, ο δημαγωγός ενθαρρύνει τις μάζες να συμπεριφέρονται κατά το δοκούν, ακολουθώντας τα πάθη τους. Και όταν συνηθίσουν, δίχως κανόνες και δίχως υποχρεώσεις, δεν ασκούν πλέον κριτική στην έκλυτη συμπεριφορά του δημαγωγού. Αντίθετα την θαυμάζουν διοχετεύοντας ταυτόχρονα το μίσος τους προς εκείνους που διακηρύσσουν ότι «υπεύθυνος πολίτης είναι εκείνος που ζει με βαθύνοια και ευθυκρισία σύμφωνα με τους νόμους».

Δύο στάθηκαν τα κύρια εργαλεία αντιμετώπισης της δημαγωγίας και των δημαγωγών που προτάθηκαν στο πλαίσιο της πολιτικής θεώρησης κατά τους τελευταίους αιώνες:

- η δυσπιστία σε όποιον διακηρύσσει «αφήστε τα όλα σε εμένα γιατί είμαι ο καλύτερος»

- η διάχυση της παιδείας και της πληροφόρησης.

Σχεδόν μοναδική περίπτωση θετικής αντιμετώπισης της έννοιας της δημαγωγίας αποτελεί ο Αντόνιο Γκράμσι. Ο Γκράμσι διακρίνει δύο τύπους δημαγωγίας:

- την «χαμηλή» δημαγωγία, που διακρίνει όποιον χρησιμοποιεί τις λαϊκές μάζες, έντεχνα εκστασιασμένες, για ίδιο όφελος,

- την «ανώτερη» δημαγωγία, που διακρίνει αυτούς οι οποίοι βοηθούν τις λαϊκές μάζες να πραγματοποιήσουν, σε πρώτο πρόσωπο, τους στόχους χειραφέτησης τους και, παράλληλα, αντί να παρουσιάζονται σαν αναντικατάστατοι εργάζονται για την δημιουργία ικανών πολιτών σε θέση να αντικαταστήσουν τους ίδιους.

*από: https://prasinovelos.blogspot.com