Από την οικονομική κρίση στην «πράσινη μετάβαση»

της Σούζαν Τζορτζ, πολιτικής και κοινωνικής επιστήμονα και ακτιβίστριας, επιθ. «ΜικροΜέγκα»

Το μεγαλύτερο άγχος της πλειοψηφίας των πολιτών στην Ευρώπη σήμερα είναι η βαριά οικονομική κρίση που τους πλήττει. Άγχος για την οικονομία δεδομένου ότι το συνεχιζόμενη κρίση μεταφράζεται σε υψηλούς δείκτες νεανικής ανεργίας, βαριές περικοπές σε δημόσιες υπηρεσίες και συνεχή επιβολή μέτρων λιτότητας που, αντί να ανακουφίσουν, επιδεινώνουν την κρίση. Πρόκειται για μία κρίση ανισοτήτων. Μια κρίση κακής διανομής ευημερίας που δεν έχει όμοιο στην Ευρώπη από την εποχή του μεσοπολέμου και που βλέπει το 1% του πληθυσμού να αυξάνει σημαντικά τα έσοδα του ενώ το υπόλοιπο να τα χάνει. Παρά ταύτα, δραματικότερη της οικονομικής κρίσης διαφαίνεται η κρίση με την οποία ασχολούμαστε λιγότερο, η κρίση του κλίματος, ή κλιματική αλλαγή. Η κλιματική κρίση θα έχει επιπτώσεις πολύ πιο δραματικές στον ίδιο τον πολιτισμό και θα καταστήσει τις οικονομικές μας ανησυχίες σχεδόν ασήμαντες.

Αν φανταστούμε ότι ο κόσμος κυβερνάται από ομόκεντρους κύκλους, ο πιο ισχυρός σήμερα είναι ο εξωτερικός, o κύκλος που επηρεάζει περισσότερο τη ζωή μας, ή κύκλος της οικονομίας. Είναι η παγκοσμιοποιημένη οικονομία που οδηγεί τον κόσμο, εάν κοιτάξουμε την σωρεία των χρηματοδοτήσεων των τραπεζών από τις κυβερνήσεις, δηλαδή από τους φορολογούμενους ή από εμάς τους άλλους. Μια πρόσφατη έκθεση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ υπολογίζει σε 16 τρισεκατομμύρια δολάρια το ποσό που δαπανήθηκε για την διάσωση των τραπεζών. Πρόκειται για ένα ποσό που δεν λαμβάνει υπόψη τα ποσά που δαπάνησαν οι Εγγλέζοι, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι και όλοι οι άλλοι ευρωπαίοι για να διασώσουν τις τράπεζες τους.

Η αδηφαγία του τραπεζοπιστωτικού συστήματος 

Οι τράπεζες δαπάνησαν κολοσσιαία ποσά στο πεδίο ενός σκληρού λόμπινγκ στις κυβερνήσεις με στόχο την κατάργηση των περιορισμών στις ενέργειες τους και με αποτέλεσμα την πρόκληση περαιτέρω απορρύθμισης που συνέβαλε σημαντικά στην κρίση : ακολούθησαν την οδό του υψηλού ρίσκου αλλά με χρήματα των μικροεπενδυτών της κοινωνίας των πολιτών. Από την δική τους οπτική γωνία ήταν στο σωστό δρόμο, καθόσον «too bog to fail», και ήταν σίγουρες ότι οι κυβερνήσεις θα κινητοποιούνταν άμεσα για να τις διασώσουν σε περίπτωση κατάρρευσης.

Οι τράπεζες διασώθηκαν δίχως προϋποθέσεις. Παρέμειναν οι ίδιες, το ίδιο «too bog to fail», δίχως καμία αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας τους. Από αυτή την οπτική γωνία, ο χρηματοπιστωτικός τομέας παραμένει αναμφισβήτητα ο εξωτερικός κύκλος της εξουσίας, ο ευρύτερος και ισχυρότερος. Ο αμέσως επομένως κύκλος φαίνεται να είναι εκείνος της πραγματικής οικονομίας, εκεί που ο κόσμος επενδύει, παράγει, διανέμει και καταναλώνει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πραγματική οικονομία λαμβάνει μόνο το 20% των επενδύσεων ενώ το υπόλοιπο 80% καταλήγει στον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Ο Μαρξ βάσισε την ανάλυση του στην πραγματική οικονομία: οι βιομήχανοι κερδίζουν παράγοντας υπηρεσίες και αγαθά εκμεταλλευόμενοι την εργατική τάξη και παρακρατώντας για τον εαυτό τους το πλεόνασμα της υπεραξίας. Σήμερα δεν είναι αναγκαίο να παράγει χρήμα η πραγματική οικονομία. Πετυχαίνεις πολύ περισσότερα ποντάροντας στα χρηματοπιστωτικά προϊόντα και πουλώντας στην συνέχεια το ίδιο χρηματοπιστωτικό προϊόν.

Ο τρίτος κύκλος εξουσίας είναι η κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης και της κυβέρνησης που οφείλει να υπακούει στους κανόνες της οικονομίας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι κυβερνήσεις υπακούουν συνήθως στους κανόνες του τελευταίου, αντί να το υποχρεώσουν να ακολουθήσει τους δικούς της κανόνες προς αποκλειστικό όφελος των πολιτών, με αποτέλεσμα μία σκληρή επίθεση στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας, υγείας και εκπαίδευσης, ακόμη και στην Ευρώπη που θεωρητικά είναι η πιο πλούσια ήπειρος. Τα τελευταία 3 ή 4 χρόνια οι κυβερνήσεις χρεώνονταν ολοένα και περισσότερο ως επί το πλείστον λόγω των υπέρογκων ποσών που αναγκάστηκαν να δεσμεύσουν για την διάσωση των τραπεζών. Και έτσι, σήμερα καλείται να πληρώσει ο κόσμος για μια ακόμη φορά μετά την αφαίμαξη για την διάσωση των τραπεζών, αυτή τη φορά για τα χρέη των κυβερνήσεων.

Ο τελευταίος κύκλος είναι εκείνος του περιβάλλοντος, της βιόσφαιρας με λίγα λόγια. Είναι ο μικρότερος κύκλος εξουσίας σε σχέση με τους τρεις πρώτους. Για τις περισσότερες κυβερνήσεις η προστασία του αποτελεί πολυτέλεια που οι συγκυρία δεν επιτρέπει να αντιμετωπιστεί επαρκώς. Πρόκειται για μύωπη και ανεύθυνη πολιτική στάση.

Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που η κρίση καλεί σε μία ανατρεπτική κίνηση της ιεραρχίας των παραπάνω κύκλων.

- Η βιόσφαιρα πρέπει να έλθει πρώτη, να αποτελέσει τον εξωτερικό και πιο ισχυρό κύκλο γιατί εκ των πραγμάτων είναι η πιο ισχυρή… Δεν χρειάζονται επιστρατεύσεις για την σωτηρία του πλανήτη γιατί ο πλανήτης ξέρει να επουλώνει τις πληγές του όπως έκανε εδώ και 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Το πρόβλημα δεν είναι αν θα επιζήσει ο πλανήτης αλλά εάν το ανθρώπινο είδος επιζήσει σε αυτόν τον πλανήτη. Η επιστήμη διακηρύττει από καιρό ότι η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να φθάσει στο τέλος του αιώνα τους 4 ή και 5 βαθμούς με ανυπολόγιστες συνέπειες στην επιβίωση του είδους.

- Ο δεύτερος κύκλος οφείλει να αποδοθεί στην κοινωνία, μία κοινωνία δημοκρατικά οργανωμένη, στην οποία οι κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες σε απολογία και η κοινωνία σε βάση της λειτουργίας τους. Δεν είναι πραγματώσιμη μια πραγματική δημοκρατία όταν οι κυβερνήσεις λειτουργούν για λογαριασμό του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

- Ο τρίτος κύκλος πρέπει να αποδοθεί στην οικονομία, μία οικονομία υγειών επενδύσεων στον τομέα της εργασίας, της εκπαίδευσης και της υγείας, με υψηλό επίπεδο δημόσιων επενδύσεων και συστήματα ισότιμης φορολόγησης και απόδοσης των πλεονασμάτων.

- Ο τέταρτος, τελευταίος και ο λιγότερος δυνατός κύκλος, πρέπει να αποδοθεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ως απλό εργαλείο στην υπηρεσία της πραγματικής οικονομίας, της κοινωνίας και, κυρίως, της βιόσφαιρας.

Την περίοδο της κορύφωσης της χρηματοπιστωτικής κρίσης, μεταξύ 2007-2008, πολλοί προσπάθησαν να εστιάσουν τρόπους ώστε να χρησιμοποιηθεί η κρίση για την επίλυση των άλλων σοβαρών κρίσεων, της οικονομικής, της κοινωνικής και της περιβαλλοντικής. Το συμπέρασμα ήταν ότι θα έπρεπε να αποκτηθεί ο έλεγχος του χρηματοπιστωτικού συστήματος και να μετατοπιστεί η σφαίρα των όσων επενδύσεων στο πεδίο της επονομαζόμενης «πράσινης μετάβασης», ή και «πράσινης και αλληλέγγυας μετάβασης», για μία κοινωνία δημιουργίας θέσεων εργασίας, διαθεσιμότητας του χρήματος εκεί που πρέπει να βρίσκεται και εκεί που χρειάζεται και κοινωνικοποίησης των τραπεζών, με έλεγχο τμήματος της εξουσίας τους από τον πολίτη, τον υπάλληλο της τράπεζας και τον πελάτη της. Έτσι, οι τράπεζες θα δανειοδοτούσαν αβασάνιστα τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις για την κατάρτιση σχεδίων περιβαλλοντικά καινοτομικών και τον μέσο πολίτη που θα στόχευε να αγοράσει ή να κατασκευάσει οικίες ενεργειακά ουδέτερες ή με υψηλή ενεργειακή εξοικονόμηση. Είναι πολλές οι μελέτες που αποδεικνύουν ότι μία οικονομία της «πράσινης μετάβασης» είναι οικονομία δημιουργίας θέσεων εργασίας σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα, από το επίπεδο του απλού εργαζόμενου στον οικονομικό τομέα έως εκείνο του μικροαστού επιστήμονα.

Το κλίμα σε προτεραιότητα 

Προτεραιότητα των κοινωνικοποιημένων τραπεζών θα πρέπει να είναι η επέκταση του δανεισμού σε κοινωνικές επιχειρήσεις ή σε επιχειρήσεις με κάποιο έλεγχο από μεριάς των εργαζόμενων. Κανένας νόμος δεν επιβάλλει την παραίτηση της δημοκρατίας εκεί που αρχίζει η οικονομία και η οικονομία έχει επείγουσα ανάγκη δημοκρατικοποίησης. Οι τράπεζες θα πρέπει να αποτελούν μέρος του δικτύου των δημόσιων υπηρεσιών. Η οικονομική δραστηριότητα μικρής και μεσαίας εμβέλειας έχουν μεγάλη ανάγκη δανεισμού. Αντί να επιχειρείται η διάσωση των επιχειρήσεων στο κατώφλι της πτώχευσης, όπως γίνεται μέχρι σήμερα, θα πρέπει να στηρίζεται η οικονομική στήριξη του προσωπικού στην κατεύθυνση της δημιουργίας νέων προϊόντων, κοινωνικά πιο χρήσιμων. Ξοδέψαμε εκατοντάδες χρόνια αμελώντας την δημιουργικότητα του μισού της ανθρωπότητας, κατά κύριο λόγο των γυναικών και συνεχίζουμε να αδιαφορούμε για την δημιουργικότητα του κόσμου της εργασίας. Πέραν αυτών, υπάρχει μια σωρεία άλλων μέτρων που επείγουν, όπως η αλλαγή του καταστατικού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έτσι ώστε να δανειοδοτεί απευθείας τις κυβερνήσεις και όχι τις τράπεζες, γιατί έτσι θα αποφευχθεί ο δανεισμός των κυβερνήσεων με σαφώς υψηλότερα επιτόκια.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν θα πρέπει να έχει ως μοναδική αρμοδιότητα τον έλεγχο του πληθωρισμού αλλά να στηρίζει τη δημιουργία εργασίας. Ως προς αυτό θα πρέπει: 

- Να εκδοθούν Eurobond και να χρησιμοποιείται η επένδυση για την δημιουργία δικτύων βιώσιμης κινητικότητας και καθαρής ενέργειας. 

- Να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός φόρος για όλες τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές συμπεριλαμβανομένων του συναλλάγματος και των χρηματοπιστωτικών προϊόντων. 

- Να καταργηθούν οι φορολογικοί παράδεισοι. 

- Να κουρευτεί το χρέος των αφρικανικών χωρών προς την Ευρώπη με αντάλλαγμα την εφαρμογή ενός συνολικού σχεδίου αναδάσωσης της ηπείρου, προσανατολισμένου στην τοπικότητα και στην τοπική συμμετοχή, με συνεχή παρακολούθηση – ανταλλαγή χρέος/κλίμα. 

- Να επανεξεταστούν όλες οι συμφωνίες για το ελεύθερο εμπόριο βάσει των αρχών, των συμβάσεων και της νομοθεσίας περί προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων, του δικαιώματος στην εργασία και της προστασίας του περιβάλλοντος. 

- Να στηριχθούν τα προϊόντα του υπεύθυνου και αλληλέγγυου εμπορίου.

Για όλα τα παραπάνω, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι τράπεζες είναι δικές μας με όλη την έννοια του όρου. Ως φορολογούμενοι, έχουμε ήδη πληρώσει για λογαριασμό τους και για την διάσωση τους. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να ζούμε σε μία ηθική κρίση, σε μία κρίση οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Έως σήμερα, επιβραβεύσαμε την αιτία του κακού και τιμωρήσαμε αυτούς που το έζησαν. Καιρός να αναστρέψουμε τους όρους.

Επιμέλεια

Γιώργος Δημητρίου

Γιώργος Πασχαλίδης

Σταύρος Αγογλωσσάκης

Φίλιππος Δραγούμης