Κυριακή 13 Μαΐου 2018

Η σκοτεινή πλευρά του μαύρου χρυσού


Από: «Το πετρέλαιο είναι ραδιενεργό;», Σκέψεις του Αντρέα Σπάρτακο με αφορμή την υπόθεση της Μπαζιλικάτα, Basilicata24, 2013

«Στην Μπαζιλικάτα», δήλωνε το 2007 ο φυσικός Νικόλα Λιμάρντο, «οι περιβαλλοντικές μετρήσεις κατέγραψαν υψηλές συγκεντρώσεις καίσιου-137 και πολώνιου-210». Η διαδικασία προσδιορισμού ραδιενεργών απόβλητων από ανενεργές πηγές και από εξαερωμένα καύσιμα, του ιταλικού Οργανισμού Προστασίας Περιβάλλοντος και Τεχνικών Υπηρεσιών ΑΝΠΑ - το 2001, ανέδειξε τέταρτη την περιφέρεια της Μπαζιλικάτα από την άποψη του όγκου των παραγόμενων ραδιενεργών απόβλητων και δεύτερη από την σκοπιά της έντασης της παραγωγής τους.

Το σύστημα πληροφόρησης ραδιενεργών απόβλητων της ΑΝΠΑ σκιαγραφεί μία περιφέρεια όπως εκείνη της Εμίλια-Ρομάνια που, μολονότι διαθέτει ένα ανενεργό εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας και τη σχετική μονάδα αποθήκευσης απόβλητων, παρουσιάζει 4.419 κ.μ. ραδιενεργά απόβλητα ως προς μία δραστηριότητα 69.190 γιγα-μπεκερέλ, ενώ η περιφέρεια της Μπαζιλικάτα, με ένα μόνο εργαστήριο έρευνας και ένα όγκο ραδιενεργών απόβλητων της τάξης των 3.101 κ.μ., παρουσιάζει δραστηριότητα 591.793 γίγα-μπεκερέλ. Με λίγα λόγια, το περιβάλλον της περιφέρειας της Μπαζιλικάτα καταγράφει ραδιενεργό δραστηριότητα 8,5 φορές μεγαλύτερη ως προς εκείνη της περιφέρειας του Βορρά για ένα όγκο ραδιενεργών απόβλητων κατά το ένα τρίτο μικρότερο. Όχι τυχαία, η Μπαζιλικάτα αποτελεί την περιοχή της χερσονήσου που συμβάλλει τα μέγιστα στην εθνική παραγωγή ενέργειας μέσω της εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου και όπου παράγεται ο μεγαλύτερος όγκος αποβλήτων εξόρυξης.

Είναι τεκμηριωμένο πλέον ότι η εξορυκτική βιομηχανία, πετρελαίου και φυσικού αερίου, παράγει ραδιενεργά απόβλητα. Το 2001 η ιταλική Agip ανακοίνωσε την ύπαρξη 7.619 φρεατίων στην ιταλική χερσόνησο – σε 34 χερσαία «οικόπεδα», 38 πλατφόρμες και 53 σταθμούς. Στο κεφάλαιο «δυνητική περιβαλλοντική πίεση» υπογράμμιζε την πιθανή εμφάνιση προβλημάτων τόσο όσο αφορά την διαχείριση των προϊόντων καθαρισμού των εγκαταστάσεων όσο και των υγρών απόβλητων της διαδικασίας. Η έκθεση της Agip καταμετρούσε 18 διυλιστήρια, με τα σοβαρά προβλήματα διαχείρισης των απόβλητων τους, ενώ υπογράμμιζε ότι η όλη διαδικασία εξόρυξης και επεξεργασίας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ενέχει την εν δυνάμει παρουσία ράδιου-226, σταθερού ισότοπου του ράδιου, μετάλλου αλκαλικής γαίας, λευκού χρώματος, υπάρχοντος σε ίχνη στο μετάλλευμα ουρανίου, με χρόνο διάσπασης 1.602 χρόνια σε ένα ισότοπο του μόλυβδου και ένα του πολώνιου. 


Πόσο πιθανός είναι, λοιπόν, ο κίνδυνος διάχυσης ραδιενέργειας στο χώρο από μέρους της εξορυκτικής βιομηχανίας; Μία εν δυνάμει απάντηση δεν μπορεί να δοθεί εάν δεν γίνει εκτενής αναφορά στην διαδικασία παραγωγής του ορυκτού.

Τα εν δυνάμει ραδιενεργά απόβλητα της πετρελαϊκής βιομηχανίας

Όποιος εργάζεται στη εξορυκτική βιομηχανία, πετρελαίου και φυσικού αερίου, υπενθυμίζει ότι τα στερεά και υγρά απόβλητων περιέχουν όξινες, καρκινογόνες, τερατογόνες και ραδιενεργές ουσίες. Πόσο όμως ραδιενεργό υλικό μπορεί να παραχθεί από την διαδικασία εξόρυξης των δισεκατομμυρίων κιλών πετρελαίου και φυσικού αερίου; Και πόσο από τις διαδικασίες της επακόλουθης διαδικασίας διύλισης;


Μολονότι η Ιταλία έχει υιοθετήσει από το 2008 την ευρωπαϊκή οδηγία διαχείρισης των απόβλητων της βιομηχανίας εξόρυξης και έχει ήδη νομοθετήσει την υποχρεωτική σύνταξη ενός «σχεδίου διαχείρισης» που θα διευκρινίζει λεπτομερώς την σύνθεση των αποβλήτων και θα προχωρά σε μία εκτίμηση της συνολικής τους ποσότητας, δεν έχει παρουσιαστεί ακόμη τίποτα σχετικό από την εξορυκτική βιομηχανία όπως καταμαρτυρούν οι περιβαλλοντικές ενώσεις της περιφέρειας. Και όλα αυτά την στιγμή που μία έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2011 συνιστά την αξιολόγηση της ολικής απαγόρευσης της έκχυσης τοξικών χημικών ουσιών και η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των Ηνωμένων ΠολιτειώνEΡA – υπενθυμίζει ότι οι διαδικασίες εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου δημιουργούν ραδιενεργά απόβλητα με διάφορες μορφές. Πρόκειται για απόβλητα που προκύπτουν από την εξόρυξη και περιέχουν από ουράνιο και θόριο έως ράδιο, μόλυβδο και προϊόντα τους, ανάλογα με τον γεωλογικό σχηματισμό που ενδιαφέρει. Πρόκειται για το νερό που χρησιμοποιείται στην διαδικασία εξόρυξης, τη λάσπη της γεώτρησης ή και τα κατάλοιπα της διαδικασίας που συσσωρεύονται στον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό. Κυρίαρχα στοιχεία στα απόβλητα είναι τα ραδιονουκλίδια όπως το ράδιο-226, το ράδιο-228 και το ράδον, που είναι τεκμηριωμένα καρκινογόνα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πετρελαϊκή βιομηχανία παράγει 150.000 κ.μ. – ή 260.00 τόνους – υγρά και στερεά απόβλητα. Τα υγρά απόβλητα έχουν μεν χαμηλά επίπεδα ραδιενέργειας αλλά παράγονται σε τεράστιες ποσότητες. Για κάθε βαρέλι πετρελαίου παράγονται 10 βαρέλια υγρών απόβλητων. Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Υδρογονανθράκων - American Petroleum Institute – δηλώνει ότι η βιομηχανία εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου παράγει περισσότερα από 18 δισεκατομμύρια βαρέλια υγρών απόβλητων κάθε χρόνο. «Τα υγρά απόβλητα της διαδικασίας», επιβεβαιώνει η ΕΠΑ, «περιέχουν ποσότητες ράδιου και προϊόντων διάσπασης του».

Λάσπη και στερεά ιζήματα-άλατα

Η διαδικασία εξόρυξης δημιουργεί ραδιενεργά απόβλητα με τη μορφή στερεού ιζήματος-αλάτων και λάσπης. 

α. Το στερεό ίζημα-άλατα αποτελεί προϊόν των διαδικασιών διαχωρισμού του πετρελαίου από τα αέρια και το νερό ή του πετρελαίου από το νερό. Σύμφωνα με την ΕΡΑ αποτελείται ως επί το πλείστον από βάριο, στρόντιο, ασβέστιο και υψηλή συγκέντρωση ράδιου-226 και ράδιου-227. 
Στους αγωγούς των εγκαταστάσεων διοχετεύονται χημικές ουσίες για την αποφυγή της συσσώρευσης του στερεού ιζήματος-αλλάτων καθόσον η ραδιενέργεια του περνά στο νερό που χρησιμοποιείται στην διαδικασία. Από κάθε φρεάτιο παράγονται ετησίως 100 τόνοι στερεού ιζήματος-αλάτων. Όσο λιγοστεύει το πετρέλαιο τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα του νερού που πρέπει να διαχωριστεί και τόσο μεγαλύτερη η ποσότητα του στερεού ιζήματος-αλάτων που θα σχηματισθεί. Σε μερικές δε περιπτώσεις, εκχύνεται μια ουσία που συμβάλλει στην αύξηση της πίεσης στο φρεάτιο αλλά και στην αύξηση της ποσότητας του στερεού ιζήματος-αλάτων που σχηματίζεται. Η μέση συγκέντρωση ράδιου στο στερεό ίζημα- άλατα εξαρτάται από την γεωλογία της περιοχής που πραγματοποιείται η εξόρυξη. 

β. Προϊόν της διαδικασίας είναι και η επονομαζόμενη λάσπη, ένα πηχτό απόβλητο που περιέχει πετρέλαιο, νερό και ιζήματα, τα οποία σχηματίζονται λόγω της ασυμβατότητας της ποιότητας του πετρελαίου με τα ισχυρά ανόργανα οξέα που χρησιμεύουν στην διαχείριση των φρεατίων. Συνηθέστερα αποτελείται από πετρέλαιο, υλικά που περιέχουν άργιλο και συχνά - κατά την ΕΡΑ - μεγάλες ποσότητες βαρίου.
Όπως τα στερεά ιζήματα-άλατα έτσι και η λάσπη είναι μολυσμένη από ραδιενεργά στοιχεία μεταξύ των οποίων τα ράδιο-226 και το ράδιο-227, αλλά υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου-210. Η λάσπη είναι υψηλά υδροδιαλυτή και πολύ εύκολα διασπειρόμενη στο περιβάλλον, με υψηλό κίνδυνο έκθεσης στα ραδιενεργά στοιχεία που περιέχει. 

Τα επίπεδα ραδιενέργειας είναι σημαντικά υψηλά στις εγκαταστάσεις διαχείρισης των υγρών αποβλήτων της εξόρυξης. Στις εγκαταστάσεις εξόρυξης φυσικού αερίου παρουσιάζεται επιπλέον και το πολώνιο-210.

Τα ραδιενεργά μας απόβλητα

Μία μελέτη του ENI - ιταλικού Εθνικού Οργανισμού Υδατανθράκων - αναφέρει ότι στη φύση υπάρχουν 200 περίπου ορυκτά που περιέχουν ουράνιο τα οποία απαντώνται συνηθέστερα σε πετρώματα γρανιτικoύ και πυριτικού χαρακτήρα και, σε μικρότερες ποσότητες, σε βασαλτικού και ιζηματογενούς.

Από την άλλη πλευρά, γνωρίζουμε ότι στην φύση κάθε πέτρωμα παρουσιάζει διαφορετική περιεκτικότητα σε ουράνιο και θόριο ανάλογα με την χημική του σύνθεση και την διαδικασία σχηματισμού του. Τα ιζηματογενή ανθρακικά πετρώματα, για παράδειγμα, περιέχουν ουράνιο σε ποσοστό 26 μπεκερέλ/χγρ. ενώ τα ασβεστολιθικά σε 27 μπεκερέλ/χγρ. Οι ποσότητες του ραδιενεργού στοιχείου ποικίλουν μεν συναρτήσει της διαδικασίας σχηματισμού του σχιστόλιθου, αλλά συγκεντρώνονται στον εξοπλισμό της εξόρυξης πετρελαίου ή και φυσικού αερίου θέτοντας πρώτιστα σε κίνδυνο το προσωπικό της εξορυκτικής εταιρείας. Στην περίπτωση εξόρυξης φυσικού αερίου τα ραδιενεργά στοιχεία παρουσιάζονται με την μορφή του ράδον στη ροή του αερίου, το οποίο αργότερα καταλήγει σε ισότοπα μολύβδου, βισμούθιου και πολώνιου.

Οι κίνδυνοι των μονάδων διαχείρισης αποβλήτων

Η μέση συγκέντρωση ράδιου στα απόβλητα της εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου κυμαίνεται γύρω στα 120 πικοκιουρί/γρ. Από τη λάσπη της διεργασίας, που περιέχει υψηλές ποσότητες ραδιενεργών, αποβάλλεται το νερό το οποίο στοκάρεται σε δεξαμενές για περεταίρω διαχείριση ή επανεκχύνεται στο βάθος των φρεατίων ή – όπως στη περίπτωση των εξορύξεων «offshore» - σε μη πόσιμα παράκτια ύδατα.

Η ΕΡΑ διαβεβαιώνει ότι η όλη διαδικασία δεν παρουσιάζει κινδύνους αρκεί να πραγματοποιείται όπως επιβάλλεται. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η προβληματική της μόλυνσης των απόβλητων εξόρυξης με ραδιενεργά ισότοπα βγήκε στην δημοσιότητα το 1986 όταν διαπιστώθηκε στο Μισισίπι ένα υψηλό επίπεδο μόλυνσης από ράδιο-226 και θόριο-232. Οι έρευνες που ακολούθησαν απέδειξαν ότι σε ορισμένες εγκαταστάσεις και κέντρα διαχείρισης των απόβλητων, τα επίπεδα της ραδιενέργειας ήταν δύο φορές υψηλότερα από τα επιτρεπόμενα, ενώ η μόλυνση από ράδιο-226 στο έδαφος έφθανε τα 1000 πικοκιουρί/γρ., με εύλογες επιπτώσεις στην βλάστηση και στις παρακείμενες καλλιέργειες. 

Η ΕΡΑ υπενθυμίζει ότι στο παρελθόν δεν καταγράφονταν τα ραδιενεργά απόβλητα των εξορύξεων με αποτέλεσμα να έχει προκληθεί εκτεταμένη μόλυνση γύρω από τις μονάδες διαχείρισης τους. Υπογραμμίζει δε ότι στο χώρο που γίνεται η διαχείριση της λάσπης και του νερού της διαδικασίας εξόρυξης είναι πολύ πιθανή η ραδιενεργή μόλυνση του εδάφους και των υδατικών πόρων, αλλά και του προσωπικού των εγκαταστάσεων όπως και των κατοίκων της γύρω περιοχής. Για τους κατοίκους σε απόσταση 100 μέτρων από μονάδα διαχείρισης αποβλήτων ο κίνδυνος μόλυνσης είναι ο ίδιος με εκείνο που διατρέχει το προσωπικό της μονάδας και συνίσταται σε έκθεση σε ακτινοβολία γάμμα, εισπνοή μολυσμένης σκόνης, εισπνοή ράδον και κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων από νερό ή εναπόθεση μολυσμένης σκόνης. Υπογραμμίζει όμως εξίσου και τον κίνδυνο που διατρέχουν ακόμη και κατοικούντες σε ακτίνα 80 χλμ. από την μονάδα: εισπνοή μολυσμένης σκόνης και ράδον που μεταφέρονται με τον άνεμο, έκθεση σε ραδιενέργεια μέσω της πόσης μολυσμένου φυσικού νερού, μόλυνση από εναπόθεση μολυσμένης σκόνης κ.λ.π.

Επιμέλεια : Γ.Δημητρίου, Γ.Πασχαλίδης
oikologoi.koin.lista@gmail.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου