Τρυπάνια, πετρέλαιο και υγεία : η περίπτωση της Μπαζιλικάτα

της Ροζάννα Σουότσι, ιατρού, ακτιβίστριας κινήματος κατά των εξορύξεων «No-Triv»

Στις γεωτρήσεις για την έρευνα και την εξόρυξη υδρογονανθράκων χρησιμοποιούνται επικίνδυνα στοιχεία όπως ραδιενεργά υλικά και ενδοκρινικοί διαταράκτες. 30 χρόνια μετά την έναρξη των εξορύξεων στην Μπαζιλικάτα, η περιοχή παραμένει η πιο πτωχή του ιταλικού Νότου και σίγουρα από τις πλέον άρρωστες.

Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για τις επιπτώσεις της εξόρυξης πετρελαίου στην υγεία δίχως την ανάλυση ορισμένων τεχνικών στοιχείων που συνδέονται με αυτή, ή την αναφορά στην εμβληματική περίπτωση της Μπαζιλικάτα. Τόσο οι γεωτρήσεις έρευνας όσο και εκείνες για την εξόρυξη του πετρελαίου δεν λαμβάνουν ποτέ υπόψη τις επιπτώσεις στην υγεία του απεμπλουτισμένου ουράνιου – πατέντα Halliburton 1984 και 2011 - και ενός μίγματος άλλων ραδιενεργών υλικών και βαρέων μετάλλων που συνθέτουν την κεφαλή των γεωτρύπανων, ή της χρήσης των χημικών που χρησιμοποιούνται για την διευκόλυνση της διείσδυσης των τρυπανιών στο υπέδαφος – περίπου 700 σύμφωνα με τους Σούζαν και Νάγκελ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Μινεζότα.

Όλα αυτά τα στοιχεία συμβάλλουν στην σημαντική αύξηση των εμφανίσεων ενδοκρινικών διαταραχών τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Ειδικότερα, συμβάλλουν στην αύξηση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του μαστού στις γυναίκες και καρκίνου του προστάτη στους άνδρες. Ακόμη και τα απόβλητα από την επεξεργασία πετρελαίου - τα επιλεγόμενα «ρευστά γεωτρήσεων» - μολύνοντας το νερό και το έδαφος συμβάλλουν στην αλλοίωση της τροφικής αλυσίδας και προκαλούν σοβαρές βλάβες στην υγεία. Στα παραπάνω πρέπει να συνυπολογιστούν οι καταστροφικές επιπτώσεις του σολφορικού οξέως - υδρόθειου – το οποίο είναι ιδιαίτερα επιβλαβές ακόμη και σε μικρές δόσεις και συνιστά το κύριο προϊόν των πετρελαιεξορυκτικών εργασιών στην Μπαζιλικάτα. Το πετρέλαιο της περιοχής έχει υψηλή περιεκτικότητα σε θείο και, ως εκ τούτου, είναι περισσότερο ιξώδες, πιο διαβρωτικό και χαμηλής ποιότητας. Για την επεξεργασία του απαιτούνται πολύ μεγαλύτερες ποσότητες νερού και υψηλότερες θερμοκρασίες από την συνήθη πρακτική με ταυτόχρονη απελευθέρωση πολύ τοξικών και καρκινογόνων ουσιών, όπως το κοβάλτιο και το μολυβδαίνιο. Μέσω της φλόγας της καύσης, τέλος, διασπείρονται στο περιβάλλον άλλες 60 καρκινογόνες ουσίες μεταξύ των οποίων βενζόλιο, φορμαλδεΰδη, πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες και ακεταλδεύδη.

Το 2012 είχε παρουσιαστεί μία έκθεση της αρμόδιας κοινοβουλευτικής επιτροπής της ιταλικής Βουλής «Σχετικά με τις παράνομες δραστηριότητες του κύκλου των αποβλήτων στην περιφέρεια της Μπαζιλικάτα», η οποία σκιαγραφούσε μια συγκλονιστική αλλά ουσιαστικά μερική εικόνα της Μπαζιλικάτα: «… για το έτος 2000, καταγράφονται προβλήματα που σχετίζονται με τον κίνδυνο παράνομης διάθεσης αποβλήτων στην περιφέρεια… Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα στοιχεία για 890 τοποθεσίες περιβαλλοντικής μόλυνσης που ερευνήθηκαν, οι μισές από τις οποίες σχετίζονται με τις πετρελαϊκές δραστηριότητες». Μόλις δε πρόσφατα, o πρόεδρος της επιτροπής διερεύνησης του κύκλου των αποβλήτων της Βουλής κατέθεσε μια επείγουσα επερώτηση μαζί με τριάντα άλλους βουλευτές, σύμφωνα με την οποία η Μπαζιλικάτα έχει υποστεί μία ανυπολόγιστη ρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδατικών πόρων. Μέσω της επερώτησης ζητά από την κυβέρνηση να επανεξετάσει και στη συνέχεια να τροποποιήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα την Εθνική Ενεργειακή Στρατηγική, προάγοντας την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές με παράλληλο δραστικό περιορισμό της παραγωγής από ορυκτά καύσιμα.

Στην Μπαζιλικάτα έχει πραγματοποιηθεί μία αυθεντική καταστροφή του περιβάλλοντος σε όλα τα επίπεδα: 
- του αέρα – μόλυνση από τις εγκαταστάσεις αποθείωσης του πετρελαίου, τις εγκαταστάσεις εξόρυξης και αποθήκευσης, τις εγκαταστάσεις καύσης απορριμμάτων, τα τσιμεντάδικα και τις χαλυβουργίες. 
- του εδάφους – λάσπη από την επεξεργασία του πετρελαίου, ατυχήματα κατά την διαδικασία των εξορύξεων, ταφή αποβλήτων, αύξηση της οξύτητας του εδάφους, 
- και του νερού, του ουσιαστικού πλούτου της περιφέρειας, πηγή ζωής των κατοίκων της και των μερικών εκατομμυρίων της περιφέρειας της Απουλίας και της βόρειας και νότιας Καμπάνιας, που εξαρτώνται από τις υδρολογικές λεκάνες της.

Η περιβαλλοντική και ανθρωπιστική καταστροφή στην Μπαζιλικάτα δεν είναι μόνο απόρροια των εξορύξεων πετρελαίου, των υποστηρικτικών δραστηριοτήτων τους – αποθείωση, αποθήκευση, επανέγχυση και επεξεργασία λυμάτων, μεταφορά κ.λ.π., όπως και του διανοίγματος των 482 φρεατίων έρευνας, από τις αρχές του 20^ου αιώνα - σύμφωνα με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου του 2014. Σε αυτό συνέβαλλε καταλυτικά το σύστημα των ΧΥΤΑ και των μονάδων καύσης του κύκλου ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων της περιοχής, το σύστημα των μονάδων βιομάζας, τα τσιμεντάδικα, οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οι μονάδες παραγωγής ασφάλτου, οι χαλυβουργίες και, τέλος, οι μονάδες επεξεργασίας ραδιενεργών αποβλήτων (μονάδα ILTREC στην Τριζάια, στην περιοχή της Ροτοντέλλα).

Δεν γνωρίζουμε επισήμως τα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών γύρω από την υγεία των κατοίκων της περιφέρειας, μολονότι μία μελέτη δημοσιοποιημένη στο «Σύγχρονο καρκινικό προφίλ των ιταλικών περιοχών » αναφέρει ότι τα ποσοστά των καρκινικών παθολογιών είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από εκείνα των περιφερειών του Βορρά όπου υπάρχουν διάσπαρτες βιομηχανικές μονάδες υψηλής περιβαλλοντικής μόλυνσης. Παρά το νομοθετικό διάταγμα 179/2012 που έγινε μεταγενέστερα νόμος, η καταγραφή των καρκινοπαθειών στην Μπαζαλικάτα παραμένει ελλιπής ως προς την καταγραφή των καρκινοπαθειών του θυρεοειδούς, των γυναικολογικών καρκινοπαθειών, την κατηγοριοποίηση των καρκίνων του αίματος και των στοιχείων 8 Δήμων. Δεν έχουμε στοιχεία ούτε για τις αποβολές, που αποτελούν πρώιμη ένδειξη περιβαλλοντικής μόλυνσης, ούτε για τις γενετικές ανωμαλίες και στους παιδικούς καρκίνους.

Οι σοβαρότατες επιπτώσεις των εξορύξεων υδρογονανθράκων στην υγεία είναι σε κάθε περίπτωση γνωστές. Έχουν μελετηθεί και καταγραφεί πλήρως σε διάφορες περιοχές του κόσμου, όπως στο Εκουαδόρ, στο Δέλτα του Νίγηρα, στην Βραζιλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, τόσο όσο αφορά τις χερσαίες εξορύξεις όσο και τις «offshore». Οι καταγραφές αναδεικνύουν ότι η κατοίκηση των περιοχών σε απόσταση έως και 1 χιλιόμετρο από τα φρεάτια των εξορύξεων συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση των καρκινοπαθειών, των μόνιμων παθολογιών και των γενετικών ανωμαλιών. Εμβληματική περίπτωση αποτελεί το Εκουαδόρ: ήταν σχεδόν άγνωστες οι καρκινοπάθειες στην περιοχή έως την στιγμή που άρχισε η εξόρυξη πετρελαίου από την Τεξάκο. Σαράντα χρόνια μετά, οι καρκινοπάθειες αποτελούν το πιο σοβαρό πρόβλημα υγείας των κατοίκων, με υψηλότατα ποσοστά λευχαιμιών, καρκίνου του στομάχου, της ουροδόχου κύστης και της στοματικής κοιλότητας.

Εμβληματικός, επίσης, είναι ο όρος «κατάρα των πόρων», νεοεισαχθείς για να σκιαγραφήσει την βία και την κοινωνική αδικία που συνοδεύουν συχνά την στοχοποίηση και εκμετάλλευση φυσικών πόρων. Πριν από καιρό δημοσιεύθηκε στην «The Lancet» - μία από τις πλέον έγκυρες επιστημονικές επιθεωρήσεις – μία επιστολή με τίτλο «Υγεία και Αδικία: Ακούει η ιατρική κοινότητα;» που παρουσιάζει την περίπτωση της Νιγηρίας όπου, πέραν των καταστροφικών συνθηκών περιβάλλοντος και υγείας, ο πληθυσμός παραμένει σε μία κατάσταση πραγματικής κοινωνικής αδικίας: παρά την ανυπολόγιστη οικονομική αξία των 660 φρεατίων εξόρυξης πετρελαίου, 50 χρόνια εξόρυξης και το γεγονός ότι οι εξορύξεις συμβάλλουν στο 80% του ΑΕΠ της χώρας, το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού ανέρχεται στα 40 χρόνια και η Νιγηρία παραμένει μια από τις πλέον πτωχές χώρες της Αφρικής. Έρχεται αυθόρμητη κατά συνέπεια, η σύγκριση με τη Μπαζιλικάτα: παρά την 30 χρόνια εξόρυξης παραμένει η φτωχότερη περιοχή του ιταλικού Νότου και, σίγουρα, μια από τις πλέον «άρρωστες».

Επιμέλεια : Γ.Δημητρίου, Γ.Πασχαλίδης

oikologoi.koin.lista